Szykują się zmiany w testamentach szczególnych. Na etapie opiniowana jest projekt z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny.
Wśród dopuszczonych prawem polskim testamentów wyróżnia się testamenty: zwykłe i szczególne. Testamenty zwykłe to: testament własnoręczny, testament notarialny i testament allograficzny. Do testamentów szczególnych zalicza się zaś: testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy. Najczęściej wybieraną formą sporządzania testamentów są: testament własnoręczny i testament notarialny. Niemniej jednak zdarzają się sytuacje uzasadniające konieczność sporządzenia testamentu szczególnego.
Testamenty szczególne mogą być sporządzane gdy zachodzą wskazane wprost w ustawie przesłanki ich sporządzenia. To co odróżnia je od testamentów zwykłych i co istotne, to iż tracą one moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Projekt zakłada m.in. modyfikacje przesłanek umożliwiających sporządzenie testamentu ustnego. Projekt przewiduje, że spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.
Przy testamencie ustnym nie wystarcza samo złożenie oświadczenia woli przez testatora ustnie. Po złożeniu takiego oświadczenia, treść testamentu ustnego musi być stwierdzona. Projekt skraca także czas, w którym możliwe będzie spisanie oświadczenia testatora. Treść oświadczenia woli spadkodawcy ma być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego. Jeśli natomiast treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony powyżej przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku (tj. chwili śmierci spadkodawcy) przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
W związku z tym, iż instytucja testamentu podróżnego jest praktycznie „martwa” oraz wywołuje szereg wątpliwości interpretacyjnych, projekt przewiduje uchylenie tej instytucji z Kodeksu cywilnego.
Jeśli zaś chodzi o testamenty wojskowe, projekt rozszerza przesłanki uzasadniające sporządzenie tego testamentu oraz krąg osób uprawnionych do jego sporządzenia. W projekcie możliwość sporządzenia testamentu wojskowego została rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim, a więc obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach sił NATO (np. te, które miały miejsce w Afganistanie i Iraku), czy międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji. Sporządzenie testamentu wojskowego będzie możliwe nie tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, ale także w czasie użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa.
Analizowany projekt zakłada także skrócenie z sześciu do trzech miesięcy okresu z upływem którego testament szczególny traci moc. W założeniu więc testament szczególny ma tracić moc z upływem trzech miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Należy pamiętać, że utrata mocy testamentu szczególnego następuje z mocy samego prawa – Kodeksu cywilnego i nie ma konieczności stwierdzania jej przez sąd. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
