Testament można sporządzić w ten sposób, że napisze się go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą – tzw. testament własnoręczny.
Można również testament sporządzić przed notariuszem w formie aktu notarialnego.
Te dwie formy spisywania testamentu są najczęściej wybieranymi spośród możliwych form spisywania testamentów.
Testament notarialny wymaga udziału i obecności notariusza. Testament zaś własnoręczny może zostać sporządzony w każdym czasie i miejscu.
Odpowiadając na wyżej postawione pytanie – czy „lepiej” spisać testament własnoręczny czy notarialny, należy bez wątpienia zgodzić się z tezą postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 19 listopada 2013 roku, sygn. akt I Ca 106/13, w którym Sąd stwierdził, iż przepisy o formie aktu notarialnego są na tyle rygorystyczne i sformalizowane, co sprawia, że ta forma testamentu uważana jest za najpełniej zabezpieczającą rzeczywistą wolę spadkodawcy.
Testament własnoręczny? Testament notarialny?
Testament własnoręczny wymaga spisania go własnoręcznie przez testatora. Nie może zostać spisany przez osobę trzecią, nawet w obecności testatora. Musi być spisany odręcznie, a więc nie może być spisany przez testatora na komputerze. Testament taki musi być opatrzony podpisem testatora oraz datą.
Testament notarialny jest spisywany przez notariusza po wyrażeniu swojej woli przed notariuszem przez testatora i zawiera wszystkie elementy formy aktu notarialnego określone ustawą Prawo o notariacie. Za zachowanie wymogów stanowiących o formie aktu notarialnego odpowiedzialny jest w tym wypadku notariusz. Inaczej więc, niż przy testamencie własnoręcznym, gdzie za zachowanie wymogów formalnych, wpływających na ważność testamentu odpowiada sam testator, w przypadku testamentu notarialnego, testator już nie jest za nie odpowiedzialny, obowiązek ten spoczywa na notariuszu, który jest osobą zaufania publicznego, profesjonalistą.
W przypadku testamentu własnoręcznego mogą powstać w przyszłości wątpliwości co do osoby spisującej testament. Na tej podstawie wielokrotnie testament taki ulega podważeniu, a następnie unieważnieniu. Przy testamencie sporządzanym przed notariuszem, notariusz zobowiązany jest ustalić i zweryfikować tożsamość osoby oświadczającej przed nim swą ostatnią wolę. Ponadto testament notarialny zawiera datę jego sporządzenia jako jeden z elementów składających się na budowę aktu notarialnego, nie dopuszczając tym samym wątpliwości co do daty jego sporządzenia, a więc daty złożenia oświadczenia woli przez testatora.
Testament notarialny stanowi także większą gwarancję, iż testator w chwili spisywania testamentu posiadał zdolność do czynności prawnych, świadomie i swobodnie podejmował decyzję i wyrażał swoją wolę. Notariuszowi nie wolno bowiem dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Należy mieć na względzie, iż przesłanka o zdolności testatora do spisania testamentu lub jego braku jest często podnoszona przy próbach kwestionowania testamentu przez pominiętych w nim spadkobierców. Spisanie w obecności notariusza testamentu pozwala także na swobodne wyrażenie swojej woli, bez udziału innych osób trzecich, których obecność może wpłynąć na treść rozrządzeń testamentowych.
Notariusz jako osoba zaufania publicznego, profesjonalista – prawnik zadba o zastosowanie w testamencie konstrukcji prawnych zgodnie z prawem i przez prawo dopuszczalnych. Na notariuszu więc przy sporządzaniu testamentu notarialnego spoczywa obowiązek sporządzenia testamentu zgodnie z prawem. Przy testamencie własnoręcznym zaś sam testator musi zadbać aby testament nie zawierał niezgodnych z prawem rozrządzeń, a zapisy umożliwiały w przyszłości ich wykonanie i urzeczywistnienie jego woli. Z reguły osoba spisująca testament nie posiada wiedzy prawniczej na tyle szczegółowej, aby zwłaszcza przy testamentach zawierających wiele rozrządzeń testamentowych dokonać ich w sposób niebudzący jakichkolwiek wątpliwości, w sposób pozwalający na jednoznaczną, zgodną w wolą spadkodawcy, interpretacją. Ponadto niektóre rozrządzenia testamentowe wymagają dla swej skuteczności zamieszczenia ich w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Jako przykład należy w tym miejscu wskazać chociażby możliwość rozdysponowania w testamencie poszczególnymi przedmiotami, prawami na rzecz konkretnych osób, które nabędą te przedmioty, prawa z chwilą śmierci spadkodawcy, tj. dokonania tzw. zapisów windykacyjnych. Zapisy te mogą zostać dokonane jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
W przypadku testamentu notarialnego, forma aktu notarialnego stanowi bezpieczeństwo dokumentu, daje gwarancję ochrony dokumentu testamentu przed zniszczeniem przez zainteresowanych jego nieistnieniem oraz przed zagubieniem przez samego testatora. Oryginał testamentu notarialnego jest bowiem przechowywany przez notariusza, a po dziesięciu latach przekazywany jest do archiwum sądu. Testator otrzymuje wypis aktu notarialnego obejmujący testament, który ma moc prawną oryginału. W przypadku zgubienia takiego wypisu przez testatora, może on udać się do notariusza przed którym spisany został testament i wnioskować o nowy wypis. W przypadku zaś testamentu własnoręcznego, testament może zostać zagubiony przez samego testatora, a także zniszczony przez osoby w nim pominięte lub dla których jego treść jest niesatysfakcjonująca. Ponadto na wniosek testatora testament notarialny może zostać zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów NORT, co umożliwia potencjalnym spadkobiercom po śmierci testatora uzyskanie informacji o istnieniu notarialnego testamentu w NORT.
