Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. poz. 928) jest efektem żmudnych i długotrwałych prac nad implementacją do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, której przepisy powinny zostać wdrożone w naszym kraju do … 17 grudnia 2021 r.
W polskim prawie objęto ochroną osoby sygnalizujące nie tylko naruszenia prawa unijnego, ale też liczne, wybrane naruszenia prawa polskiego. Przewidziano trzy kanały takich zgłoszeń – wewnętrzne, w obrębie podmiotu, z którym związany jest sygnalista (np. jako pracownik); zewnętrzne – do właściwego organu publicznego lub do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz, mające wyjątkowy charakter, ujawnienia publiczne.
Preferowanym kanałem zgłoszeń jest ten wewnętrzny, a jego zbudowanie – poprzez wprowadzenie procedury zgłoszeń wewnętrznych – jest obowiązkiem większości podmiotów sektora prywatnego i publicznego. Zasadniczo przewidziano taki obowiązek dla podmiotów, na rzecz których świadczy pracę co najmniej 50 osób. Podmioty sektora finansowego muszą jednak wprowadzić kanał obsługi wewnętrznych „sygnałów”
o naruszeniach prawa, niezależnie od liczby osób świadczących dla nich pracę. Te podmioty, które nie mają takiego obowiązku, mogą ustalić procedurę zgłoszeń wewnętrznych. Na pewno będzie to działanie w ich interesie, ponieważ brak takiej procedury nie pozbawia „sygnalisty” możliwości zgłoszenia naruszenia kanałem zewnętrznym, czy też na forum publicznym.
Obsługę wewnętrznych „sygnałów” o naruszeniach prawa każdy zobowiązany czy też decydujący się na jej zapewnienie pracodawca może realizować sam albo zlecić ją podmiotowi zewnętrznemu. Zapewniono przy tym duże możliwości indywidualizacji wprowadzanych rozwiązań, „skrojenia” ich na własną miarę.
Ustawa wchodzi w życie po 3 miesiącach od opublikowania w Dzienniku Ustaw, tj. z dniem 25 września 2024 r., z wyjątkiem przepisów regulujących zewnętrzne zgłoszenia o naruszeniach prawa, które wejdą w życie po 6 miesiącach od dnia ogłoszenia, czyli dopiero w grudniu br.
Warto więc sprawnie zabrać się do opracowania i wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych, pamiętając, że wypracowanie rozwiązań dobrze wpisujących się we własne potrzeby i istniejące już wewnętrzne regulacje prawne wymaga czasu
i namysłu, a ustalenie procedury zgłoszeń wewnętrznych musi zostać poprzedzone konsultacjami z organizacją związkową ew. organizacjami związkowymi działającymi
w danym podmiocie, a w razie jej braku – z przedstawicielami pracowników. Na ich przeprowadzenie przewidziano od 5 do 10 dni od przedstawienia uprawnionemu gremium projektu procedury zgłoszeń wewnętrznych. Konsultacje to wprawdzie nie zatwierdzenie, ale warto dobrze je wykorzystać, ponieważ przyjęcie procedury zgłoszeń wewnętrznych akceptowanej przez pracowników leży w interesie pracodawcy.
Procedura zgłoszeń wewnętrznych wchodzi w życie po 7 dniach od podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę na rzecz danego podmiotu. Do 25 września 2024 r. taka procedura musi wejść w życie w każdym podmiocie zobowiązanym do jej ustalenia. Obowiązek jej ustalenia obwarowano rygorem odpowiedzialności penalnej za wykroczenie, co oznacza, że jego niedopełnienie może skutkować nałożeniem na osobę odpowiedzialną za jej ustalenie grzywny w wysokości do 5 tys. zł.
