Duża nowelizacja Kodeksu karnego z dnia 7 lipca 2022 r. – wybrane zmiany istotne dla przedsiębiorców
Na mocy ustawy z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (dalej – nowela), która została opublikowana 13 grudnia 2023 r. (Dz. U. poz. 2600), dojdzie do dużych zmian przepisów Kodeksu karnego (dalej też – k.k.), przede wszystkim tych zawartych w części ogólnej, ale też tych dotyczących bezpośrednio poszczególnych przestępstw uregulowanych w części szczególnej. Zasadniczo te zmiany można powiązać wspólnym mianownikiem w postaci zaostrzenia poziomu surowości polskiego prawa karnego. Warto bowiem pamiętać, że po ich wejściu w życie, co nastąpi zasadniczo po upływie 3 miesięcy od dnia publikacji noweli, zmieni się nie tylko prawo kodeksowe, ale też tzw. prawo pozakodeksowe, zawarte w przepisach ustaw innych niż Kodeks karny, które przewidują odpowiedzialność karną, a do których – na mocy art. 116 k.k. – stosuje się przepisy części ogólnej Kodeksu karnego, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.
Zmiany w przepisach części ogólnej Kodeksu karnego
Wśród zmian przepisów części ogólnej k.k., które nieuchronnie przełożą się na surowsze karanie, należy wskazać zwłaszcza podniesienie ustawowego progu kary terminowego pozbawienia wolności do 30 lat (na mocy art. 37 k.k. obecnie ma ona granice od 1 miesiąca do lat 15, a po wejściu w życie noweli będzie miała – od 1 miesiąca do lat 30). Jest ono związane z rezygnacją z jednej z kar bezwzględnego pozbawienia wolności, tj. z kary 25 lat pozbawienia wolności. Po wejściu w życie noweli w k.k. zostanie tylko jedna taka kara – dożywotnie pozbawienie wolności. Podniesienie maksimum ustawowego dla kary pozbawienia wolności przełoży się m.in. na istotne zaostrzenie sankcji za przestępstwa, przede wszystkim w części szczególnej k.k., ale też w niektórych przepisach pozakodeksowych.
Na surowsze karanie jest również obliczona modyfikacja tzw. prewencyjnych dyrektyw ogólnych wymiaru kary, która summa summarum zobowiąże sądy do kierowania się w procesie wymiaru kary, w pierwszej kolejności, potrzebą zapobiegania popełnianiu przestępstw w wymiarze ogólnym, wobec wszystkich adresatów norm prawa karnego, a dopiero w drugiej kolejności – indywidualnym, wobec konkretnego sprawcy. Sąd będzie więc mógł orzec wobec sprawcy surowszą karę z uwagi na dużą liczbę popełnianych przestępstw danego typu. Odczują to na pewno sprawcy oszustw, w szczególności związanych z obrotem towarami i usługami objętymi podatkiem VAT, czy też konwencjonalnych, ale popełnianych za pośrednictwem Internetu. Za takie przestępstwa już zapadają obecnie dużo surowsze wyroki niż jeszcze kilka lat temu. Można więc powiedzieć, że zaostrzenie sankcji oraz zmiana brzmienia art. 53 § 1 k.k. … dostosuje prawo do tej praktyki. Nie kwestionując potrzeby zwalczania tego rodzaju przestępczości nie można zaaprobować ani takiej praktyki „karania dla przykładu”, ani jej normatywnego sankcjonowania poprzez zmiany w obrębie dyrektyw wymiaru kary.
Warto też odnotować jedną z najbardziej dyskutowanych zmian, a właściwie – uzupełnień w części ogólnej k.k., jaką jest instytucja przepadku pojazdu mechanicznego (nowo dodany art. 44b). To zmiana, którą odczują wszyscy, w tym też przedsiębiorcy. Wejdzie w życie po upływie roku od opublikowania noweli.
Przepadek pojazdu mechanicznego będzie – co do zasady – obligatoryjnie orzekany wobec sprawców przestępstw z art.178a § 1 i § 4 k.k., tj. nietrzeźwych kierowców, na podstawie nowo dodanego art. 178a § 5 k.k. Przewidziano kilka istotnych i zasadnych wyjątków od zasady orzekania przepadku pojazdu mechanicznego. Do orzeczenia jedynie przepadku jego równowartości dojdzie, jeżeli pojazd w czasie popełnienia przestępstwa nie stanowił własności lub stanowił jedynie współwłasność sprawcy (art. 44b § 2 k.k.) oraz wówczas, gdy orzeczenie przepadku pojazdu będzie niemożliwe lub niecelowe, z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie (art. 44b § 3 k.k.). Dla pracodawców szczególnie ważne będzie wyłączenie możliwości orzekania przepadku pojazdu mechanicznego, który nie jest własnością czy współwłasnością sprawcy, a był prowadzony przez niego w ramach wykonywania czynności zawodowych lub służbowych polegających na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy (art. 44b § 4 k.k.).
Zmiany w przepisach rozdz. XXXV i XXXVI Kodeksu karnego szczególnie istotne dla przedsiębiorców
Zmiany w przepisach części szczególnej k.k. sprowadzają się przede wszystkim do zaostrzenia sankcji za wiele przestępstw.
W rozdz. XXXV k.k., w którym zebrane zostały przestępstwa przeciwko mieniu, warto odnotować dodanie dwóch nowych przepisów do art. 294 k.k., które wprowadzą surowszą odpowiedzialność za popełnienie wskazanych w nich przestępstw, jeśli sprawca dopuści się któregoś z nich w stosunku do mienia o wartości większej niż – odpowiednio – pięć (§ 3) albo dziesięć (§ 4) milionów złotych. Sprawca popełni wówczas zbrodnię, zagrożoną – odpowiednio – karą pozbawienia wolności od lat 3 do 20 (§ 3) albo do lat 5 do lat 25 (§ 4). Tak surowe kary będą groziły m.in. sprawcom wskazanych w tych przepisach kwalifikowanych postaci przywłaszczenia (art. 284 § 1 lub 2), oszustwa (art. 286 § 1 lub 2) czy tzw. oszustwa komputerowego (art. 287 § 1). Ofiarami tych przestępstw coraz częściej padają przedsiębiorcy.
Nowela wprowadzi też kilka istotnych dla przedsiębiorców zmian w przepisach rozdz. XXXVI k.k., grupujących przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym.
Na jej mocy zostanie wprowadzona modyfikacja odnośnie do trybu ścigania przestępstwa z art. 296 § 4a k.k., tj. sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej mocodawcy przez sprawcę, który został umocowany do zajmowania się jego sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą. To przestępstwo jest i będzie nadal ścigane z urzędu, jeśli pokrzywdzonym jest Skarb Państwa. W pozostałych przypadkach ściganie następuje obecnie na wniosek pokrzywdzonego, a po wejściu w życie noweli będzie następowało na wniosek pokrzywdzonego, wspólnika, akcjonariusza lub udziałowca pokrzywdzonej spółki lub członka pokrzywdzonej spółdzielni.
Nowela wprowadzi również istotne zmiany w obrębie definicji ustawowych typów przestępstw przewidzianych w art. 305 k.k. Obecnie w przepisach tego artykułu zostały zdefiniowane dwa przestępstwa, których istota sprowadza się do intencjonalnego zakłócenia przetargu publicznego. Po wejściu w życie noweli dojdzie do znacznej modyfikacji i rozszerzenia zakresu przedmiotowego tych przepisów. Przede wszystkim ochroną przed intencjonalnym zakłócaniem – w postaci utrudniania lub udaremniania (§ 1; sankcja od 1 miesiąca do 3 lat pozbawienia wolności) oraz wejścia w porozumienie z inną osobą, przekazywania lub rozpowszechniania informacji lub przemilczania istotnych okoliczności (§ 2; sankcja od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności) – zostanie objęty każdy przetarg oraz postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego.
Ponadto, z treści § 1 usunięte zostanie znamię celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a w nowo dodanym § 3 zostanie wyodrębniony typ kwalifikowany przestępstw z § 1 i 2, znamienny celem osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej i zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Na mocy nowo dodanego § 4 przepisy § 1-3 znajdą odpowiednie zastosowanie do aukcji, zbliżonej w swej istocie do przetargu.
Po wejściu w życie noweli przestępstwa z art. 305 k.k. będą ścigane na wniosek pokrzywdzonego, a w przypadku ustalenia, że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa lub przedmiot przetargu, aukcji lub zamówienia publicznego jest co najmniej w części finansowany ze środków publicznych – z urzędu.
Na mocy noweli do rozdz. XXXVI zostanie też dodany art. 306b, będący w istocie odpowiednikiem nowo dodanych przepisów art. 294 § 3 i § 4 k.k. To rozwiązanie obliczone na wzmocnienie ochrony przed największych rozmiarów przestępczymi zamachami na obrót gospodarczy i interesy majątkowe w obrocie cywilnoprawnym. Przepisy art. 306b k.k. wprowadzą surowszą odpowiedzialność za popełnienie, enumeratywnie wskazanych, przestępstw z art. 296 § 1 lub 2 (nadużycie zaufania w sferze prywatnej), art. 296a § 1 lub 4 (łapownictwo menadżerskie), art. 299 § 1, 2, 5 lub 6 (pranie pieniędzy) i art. 303 § 1 (nieprawidłowości w dokumentacji działalności gospodarczej), jeśli sprawca dopuści się któregoś z nich w stosunku do mienia o wartości większej niż – odpowiednio – pięć (§ 1) albo dziesięć (§ 2) milionów złotych albo też spowoduje swoim czynem szkodę w rozmiarach odpowiadających takiej wartości. W świetle tych nowych przepisów sprawca popełni wówczas zbrodnię, zagrożoną – odpowiednio – karą pozbawienia wolności od lat 3 do 20 (§ 3) albo od lat 5 do 25 (§ 4).
