Sukcesja w firmach rodzinnych to proces, w którym następuje przekazanie zarządzania i własności firmy kolejnemu pokoleniu. Jest to wyzwanie, z którym borykają się przedsiębiorstwa rodzinne. Proces ten obejmuje wiele aspektów, w tym prawnych i strategicznych, dlatego w tym artykule przybliżamy jak wygląda sukcesja w firmach rodzinnych w Polsce i podpowiadamy, jak najlepiej się do niej przygotować.
Ilu firmom rodzinnym udaje się skutecznie zaplanować sukcesję?
W Polsce jedynie 30% firm rodzinnych doprowadziło do sukcesji na drugie pokolenie, a zaledwie 6% firm jest kierowanych przez trzecie pokolenie. Jest to wynik porównywalny z globalnymi statystykami, gdzie w Stanach Zjednoczonych do trzeciego pokolenia przetrwało niecałe 30% firm rodzinnych, a w całej Europie jedynie 16% firm rodzinnych ma spisany plan sukcesji. W Polsce działa ponad 2 miliony firm rodzinnych, które generują według danych Rzeczpospolitej 63-72% PKB i zapewniają 8 milionów miejsc pracy, jednak tylko 36% przedsiębiorców uważa swoje firmy za rodzinne.
Jak często firmy rodzinne planują sukcesję?
Planowanie sukcesji jest kluczowe dla długoterminowego przetrwania firmy rodzinnej. W Polsce brakuje jednak świadomości na temat konieczności przygotowania planu sukcesji. Tylko 40% założycieli firm rodzinnych jest gotowa odsunąć się na drugi plan, pozostając w firmie mniejszościowym udziałowcem, a jedynie około 18% właścicieli jest gotowa na całkowite odsunięcie się od zarządzania. Wiele firm nie posiada określonego terminu przekazania władzy następcy, co może przekreślić ich szanse na udaną zmianę pokoleniową.
Prawne aspekty sukcesji
W kwestii prawnych, Polska wprowadziła przepisy ułatwiające proces sukcesji. W szczególności, ustawa o fundacji rodzinnej pozwala na odseparowanie życia prywatnego od biznesowego i przekazanie firmy nie tylko pierwszemu pokoleniu następców, ale także kolejnym, z założeniem, że będzie prowadzona przez profesjonalistów, choć niekoniecznie musi tak być. Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem skierowanym do większych firm i jest instytucją rozpowszechnioną w krajach zachodnich. W Polsce ustawa o fundacji rodzinnej jest postrzegana jako krok w kierunku stabilizacji prawa dotyczącego sukcesji.
Najważniejsze problemy z sukcesją w firmach rodzinnych w Polsce
- Brak formalnego planu sukcesji – aż 64% firm rodzinnych nie ma spisanego planu przekazania firmy następnemu pokoleniu.
- Trudności w wyborze i przygotowaniu następców – sukcesorzy rodzinni nie zawsze chcą prowadzić biznes rodzinny, co stanowi ogromne wyzwanie. Pojawia się problem wyboru i ukształtowania zasad prowadzenia firmy przez menedżera spoza rodziny. Wielu sukcesorów w młodości zarzeka się, że biznes rodzinny nie jest dla nich, ale później często do niego dołączają.
- Brak płynnego przekazania władzy i własności – założyciele firm rzadko kończą działalność operacyjną po formalnej sukcesji, chcąc zachować nadzór nad kwestiami strategicznymi. Istotne jest, aby proponowane przez następców zmiany były zrozumiałe i akceptowane przez założyciela. Odpowiednio wczesny wybór sukcesora pozwala na przygotowanie go do tej roli poprzez budowanie niezbędnych kompetencji.
- Konflikty między różnymi grupami rodzinnymi – w małych firmach o dłuższej aktywności (3 pokolenie) o udanej sukcesji decydowała umiejętność wyważenia interesów różnych grup rodzinnych. Określenie warunków przejęcia firmy, ról sukcesorów aktywnych i pasywnych było zwieńczeniem planowania sukcesji.
- Brak świadomości konieczności przygotowania planu sukcesji – wiele firm nie posiada określonego terminu przekazania władzy następcy, co może przekreślić proces zmiany pokoleniowej. Dopiero w ostatnich latach rośnie świadomość konieczności sukcesji wśród przedsiębiorców.
Jako kancelaria specjalizująca się w fundacjach rodzinnych i sukcesji w biznesie mamy doświadczenie w rozwiązywaniu problemów pojawiających się przy planowaniu przekazania biznesu następnemu pokoleniu.
Sprawdzone strategie sukcesji w firmach rodzinnych
Planowanie sukcesji
- Opracowanie formalnego planu sukcesji, który określa termin i sposób przekazania firmy następnemu pokoleniu.
- Wybór i przygotowanie następców – sukcesorzy powinni zdobyć odpowiednie kompetencje i doświadczenie, najlepiej pracując także poza firmą rodzinną. Wczesny wybór sukcesora pozwala na jego gruntowne przygotowanie do roli.
Komunikacja i zarządzanie zmianą
- Otwarta komunikacja między pokoleniami, aby proponowane przez następców zmiany były zrozumiałe i akceptowane przez założyciela. Określenie ról sukcesorów aktywnych i pasywnych.
- Płynne przekazanie władzy i własności – założyciele rzadko kończą działalność operacyjną po formalnej sukcesji, chcąc zachować nadzór nad kwestiami strategicznymi. Istotne jest wyważenie interesów różnych grup rodzinnych.
Aspekty prawne i podatkowe
- Wykorzystanie rozwiązań prawnych jak ustawa o fundacji rodzinnej, która pozwala na odseparowanie życia prywatnego od biznesowego i przekazanie firmy kolejnym pokoleniom.
- Najczęściej najlepszym rozwiązaniem jest ustalenie zasad sukcesji w sposób, który jak najbardziej odpowiada członkom rodziny i dobrać najlepiej pasujące do niego rozwiązania prawne zamiast skupiać się tylko i wyłącznie na jak najkorzystniejszym finansowo rozwiązaniu.
Budowanie tożsamości firmy rodzinnej
- Stworzenie Konstytucji Firmy Rodzinnej, która zawiera zapisy dotyczące sukcesji. Pozwoli to budować długowieczną firmę rodzinną, odzwierciedlającą ideały, wartości i cele rodzinne.
- Ochrona przedsiębiorstwa jako najważniejszego dobra materialnego rodziny, stworzenie dziedzictwa i dopilnowanie, aby firma pozostała w rodzinie, to najważniejsze długoterminowe cele osobiste w Polsce.
Sposoby ochrony majątku w procesie sukcesji w firmach rodzinnych
Fundacja rodzinna
Do najskuteczniejszych metod ochrony majątku rodzinnego w procesie sukcesji trzeba zaliczyć fundację rodzinną. To rozwiązanie prawne pozwala rozdzielić życie prywatne i biznesowe dzięki ustanowieniu fundacji, która zarządza majątkiem i wypłaca świadczenia beneficjentom, zazwyczaj członkom rodziny. Pozwala ona również na ochronę majątku w przypadku sporów rodzinnych, roszczeń prywatno-prawnych, niestabilności politycznych i prawnych. Dodatkowym atutem jest oddzielenie majątku fundatorów i beneficjentów.
Konstytucja firmy rodzinnej
Stworzenie Konstytucji Firmy Rodzinnej, która zawiera zapisy dotyczące sukcesji, pozwala budować długowieczną firmę rodzinną, odzwierciedlającą ideały, wartości i cele rodzinne. Dzięki temu można spokojnie przeanalizować stan spraw oraz wypracować i wdrożyć przemyślane rozwiązania, które zabezpieczą interesy firmy i rodziny.
Planowanie sukcesji
Dzięki opracowaniu formalnego planu sukcesji, który określa termin i sposób przekazania firmy następnemu pokoleniu, możliwe jest zaplanowanie tego, co stanie się z majątkiem rodziny. Przy planowaniu sukcesji ważny jest też wybór i przygotowanie następców. Powinni oni przepracować kilka lat w firmie oraz poza nią, aby poznać specyfikę branży oraz nabrać doświadczenia i poszerzyć swoją perspektywę w zakresie działania firm i biznesu ogólnie.
Źródła:
https://familybusiness.ibrpolska.pl/firma-rodzinna-jak-przekazac-biznes-dzieciom/
