Zmiana pokoleniowa to niezwykłe wydarzenie w funkcjonowaniu każdej firmy rodzinnej. Jednym z podstawowych dylematów, przed którymi stają właściciele firm rodzinnych jest wybór swojego następcy. Aby uchronić swój biznes przed niekontrolowaną sukcesją warto zadbać o odpowiednie sporządzenie testamentu.
Testament stanowi jeden z kluczowych mechanizmów wykorzystywanych w procesie sukcesji w sferze właścicielskiej. Co do zasady pozwala on bowiem precyzyjnie określić zasady dziedziczenia składników majątkowych, aby beneficjenci tego majątku mogli w przyszłości bezkonfliktowo korzystać z otrzymanych aktywów. W testamencie można nie tylko określić kto jest spadkobiercą, ale też szczegółowo ustalić proporcje oraz zasady dziedziczenia.
Przy planowaniu dziedziczenia udziałów warto rozważyć skorzystanie z możliwości sporządzenia w testamencie zapisów windykacyjnych. W testamencie może bowiem zostać postanowione, że określona osoba nabywa opisany przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być m.in. udziały w spółkach. Do najważniejszych zalet zapisu windykacyjnego w procesie sukcesji zaliczyć należy nie tylko możliwość precyzyjnego uregulowania liczby udziałów przypadających określonym sukcesorom (nie dotyczy ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej, który jest niepodzielny), ale także okoliczność, że nabycie konkretnych udziałów przypadnie zapisobiercy w chwili śmierci dotychczasowego wspólnika, bez konieczności zawierania dodatkowej umowy z innymi spadkobiercami, co z pewnością zminimalizuje ryzyko konfliktów w gronie sukcesorów.
Co szczególnie istotne, dzięki rozwiązaniom oferowanym przez polskie prawo, wspólnik w testamencie może także zabezpieczyć się przed potencjalnym wejściem do spółki osób niepożądanych w sytuacji, w której osoba wskazana przez niego jako sukcesor udziałów nie będzie mogła lub nie będzie chciała dziedziczyć (np. umrze w wypadku samochodowym wraz z wspólnikiem lub odrzuci spadek z uwagi na brak chęci kontynuowania rodzinnego biznesu). W tym celu warto wprowadzić do testamentu podstawienie, które zakłada powołanie spadkobiercy lub spadkobierców testamentowych na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca testamentowy/ustawowy nie mogła lub nie chciała być spadkobiercą.
Ważne jest również by pamiętać o zachowku, który może przysługiwać innym spadkobiercom, tak by nie zagroził on finansowym aspektom funkcjonowania firmy. Dlatego, aby umocnić zaplanowany model zmiany pokoleniowej w firmie rodzinnej, do rozważania pozostaje zawarcie z określonymi osobami umów o zrzeczenie się zachowku. Będzie to minimalizować ryzyko ewentualnych roszczeń o zapłatę lub uzupełnienie zachowku.
