Testament jako kluczowy element procesu sukcesji.
Testament stanowi jeden z kluczowych mechanizmów wykorzystywanych w procesie sukcesji w sferze właścicielskiej. Co do zasady (dzięki odpowiedniemu skonstruowaniu jego treści) pozwala on bowiem określić zasady przekazania praw do firmy rodzinnej kolejnemu pokoleniu.
Jeżeli przedmiotem dziedziczenia jest firma rodzinna warto rozważyć skorzystanie z możliwości sporządzenia w testamencie zapisu windykacyjnego, na mocy którego określona osoba nabywa opisany przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być w szczególności praw udziałowe do spółki (udziały, akcje, ogół praw i obowiązków). Do najważniejszych zalet zapisu windykacyjnego w procesie sukcesji zaliczyć należy nie tylko możliwość precyzyjnego uregulowania liczby udziałów (akcji) przypadających określonym sukcesorom, ale także okoliczność, że nabycie konkretnych udziałów (akcji) przypadnie zapisobiercy w chwili śmierci dotychczasowego wspólnika, bez konieczności zawierania dodatkowej umowy z innymi spadkobiercami, co z pewnością zminimalizuje ryzyko konfliktów w gronie sukcesorów.
Co szczególnie istotne, dzięki rozwiązaniom oferowanym przez polskie prawo, wspólnik w testamencie może także zabezpieczyć się przed potencjalnym wejściem do spółki osób niepożądanych w sytuacji, w której osoba wskazana przez niego jako sukcesor firmy rodzinnej nie będzie mogła lub nie będzie chciała dziedziczyć (np. umrze w wypadku samochodowym wraz z wspólnikiem lub odrzuci spadek z uwagi na brak chęci kontynuowania rodzinnego biznesu).
Ważne jest również by pamiętać o zachowku, który może przysługiwać innym spadkobiercom, tak by nie zagroził on finansowym aspektom funkcjonowania firmy.
Coraz częściej zdarza się, że zmiana pokoleniowa na poziomie właścicielskim dokonuje się w firmie rodzinnej jeszcze za życia jej założyciela, który chce, aby sukcesorzy zdobywali doświadczenie i uczyli się odpowiedzialnego podejmowania decyzji u jego boku albo chce już wycofać się z rodzinnego biznesu i skupić na innych aktywnościach. Z reguły przeniesienie konkretnych składników majątkowych na sukcesorów właściciela za jego życia odbywa się z wykorzystaniem umowy darowizny. Inaczej niż w przypadku testamentu, umowa darowizny jest czynnością dwustronną i wymaga uczestnictwa przy jej zawarciu darczyńcy i obdarowanego, a co za tym idzie właściciel uzyskuje pewność, że jego następca chce się zaangażować w rodzinny biznes i jego rozwój.
Wyposażenie sukcesorów w określony pakiet udziałów (akcji) jeszcze za życia właściciela może być połączone z całkowitym przekazaniem własności z chwilą jego śmierci, wszystko zależy jednak od celu oraz oczekiwań stawianych przed procesem sukcesji.
