Z dniem 1 września 2022 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Dz. U. poz. 1726; dalej też – nowela). Nowela jest obliczona na wzmocnienie ochrony środowiska za pomocą instrumentarium prawnokarnego.
Modyfikacji uległy przede wszystkim wybrane przepisy kodeku karnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 ze zm.; dalej – k.k.). To zmiany istotne z punktu widzenia osób fizycznych prowadzących indywidualną działalność, które mogą ponieść odpowiedzialność karną za przestępstwa przeciwko środowisku, na zasadach ogólnych określonych w tym kodeksie.
Zmiany wprowadzono również do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz. U. 2020 poz. 358 ze zm.; dalej – u.o.p.z.). Ich adresatami są przedsiębiorcy korporacyjni, którzy mogą ponieść odpowiedzialność przewidzianą w tej ustawie za czyny zabronione jako przestępstwa przeciwko środowisku.
Zmiany w kodeksie karnym
Na mocy noweli doszło do istotnego zaostrzenia dolnych i górnych granic sankcji za wybrane przestępstwa z rozdz. XXII k.k., zdefiniowane w: art. 181 k.k. (spowodowanie zniszczenia środowiska przyrodniczego), art. 182 k.k. (spowodowanie zanieczyszczenia środowiska), art. 183 k.k. (składowanie odpadów wbrew przepisom). Do art. 183 k.k. dodano też nowy typ przestępstwa porzucania odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania (§5a), zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Zaostrzono też sankcje w art. 185 k.k., który stanowi zbiorczą podstawę surowszej odpowiedzialności za wybrane przestępstwa z art. 182-184 k.k., powodujące szczególnie poważne następstwa dla środowiska (§1), dla zdrowia człowieka (§ 2), jak też dla życia człowieka czy zdrowia wielu osób (§ 3).
Przeciwwagę dla tych zmian zaostrzających reżim odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko środowisku stanowi nowo dodany art. 188a k.k., na mocy którego wobec sprawcy wybranych przestępstw z art. 182-184 k.k., który dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo w znacznej części, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Poważnym obostrzeniem odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko środowisku skutkuje zmiana brzmienia art. 47 § 2 k.k., który normuje nawiązkę. To obostrzenie dotyczy nie tylko przestępstw z rozdz. XXII k.k. Obejmuje też pozakodeksowe przestępstwa przeciwko środowisku, do których – na mocy art. 116 k.k. – co do zasady mają zastosowanie przepisy części ogólnej k.k.
Przed wejściem w życie noweli, art. 47 § 2 k.k. przewidywał możliwość orzeczenia wobec sprawcy przestępstwa przeciwko środowisku nawiązki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w wymiarze do 100 000 zł. Obecnie sąd jest zobligowany do orzeczenia nawiązki na ten Fundusz, w wymiarze od 10 000 zł do 10 000 000 zł, wobec każdego sprawcy umyślnego, zamierzonego przestępstwa przeciwko środowisku, W razie skazania sprawcy za nieumyślne przestępstwo przeciwko środowisku sąd może orzec nawiązkę na ten Fundusz, w analogicznym wymiarze. Nawiązka „środowiskowa” jest obecnie najsurowszą nawiązką w systemie polskiego prawa karnego.
Zmiany w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
Z dniem 1 września 2022 r. rozszerzono zakres przedmiotowy odpowiedzialności podmiotu zbiorowego związanej z popełnieniem przestępstw przeciwko środowisku zdefiniowanych w kodeksie karnym, obejmując nim wszystkie przestępstwa z rozdz. XXII k.k.
Na mocy noweli doszło też do modyfikacji reżimu odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa przeciwko środowisku. Do 31 sierpnia 2022 r. warunkiem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za każdy czyn zabroniony pod groźbą kary, ujęty w katalogu w art. 16 u.o.p.z., był prejudykat w sprawie karnej. Zgodnie z art. 4 u.o.p.z., popełnienie określonego przestępstwa czy przestępstwa skarbowego musiało zostać stwierdzone prawomocnym orzeczeniem, w szczególności – wyrokiem skazującym czy wyrokiem warunkowo umarzającym postępowanie karne. Nowela zniosła wymóg prejudykatu w odniesieniu do czynów zabronionych z art. 16 ust. 1 pkt 8 u.o.p.z., obejmujących wybrane przestępstwa przeciwko środowisku. Obecnie, w przypadku popełnienia takiego czynu przez osobę, o której mowa w art. 3 u.o.p.z., podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności niezależnie od wydania wyroku lub orzeczenia, o których mowa w art. 4 tej ustawy (art. 4a u.o.p.z.). Tej zmianie towarzyszy zaostrzenie wymiaru ustawowego zagrożenia karą pieniężną za takie czyny. Na mocy nowo dodanego art. 7a u.o.p.z., wobec podmiotu zbiorowego, podlegającego odpowiedzialności za czyn zabroniony przeciwko środowisku, sąd orzeka karę pieniężną w wysokości do 10 000 do 5 000 000 zł. W pozostałym zakresie, podstawową sankcją pozostaje kara pieniężna w wymiarze od 1 000 zł do 5 000 000 zł, jednak nie wyższa niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.
Wykluczenie z postępowań o zawarcie umowy koncesji
Z perspektywy przedsiębiorców zainteresowanych zamówieniami publicznymi ważne są też zmiany art. 32 ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 541). Skutkują one obligatoryjnym wykluczeniem z postępowań o zawarcie umowy koncesji przez zmawiających publicznych (w rozumieniu art. 4 ustawy o zamówieniach publicznych) tych wykonawców – osób fizycznych, którzy zostali prawomocnie skazani za dowolne umyślne przestępstwo przeciwko środowisku z rozdz. XXII k.k. Pozostali zamawiający mają możliwość wykluczenia takiego skazanego z postępowania o zawarcie umowy koncesji. Niezależnie od zamawiającego, można też wykluczyć z takiego postępowania wykonawcę – osobę skazaną za dowolne nieumyślne przestępstwo przeciwko środowisku zdefiniowane w rozdz. XXII k.k.
