Dzisiaj już nie ulega wątpliwości, że rola firm rodzinnych w polskiej gospodarce jest nie do przecenienia. Rodzinność stała się marką, którą warto chronić. Dlatego też wielu właścicieli rodzinnych biznesów zastanawia się jak skutecznie zabezpieczyć udziały w swojej firmie. Co zrobić, aby udziały pozostały w rodzinie przez kolejne pokolenia? Jak zabezpieczyć ryzyko „wejścia” do spółki osób niepożądanych? Jak nie doprowadzić do zachwiania działalności operacyjnej firmy i ryzyka paraliżu decyzyjnego? To tylko niektóre z pytań na jakie szukają odpowiedzi. Początkiem tych rozważań zawsze powinna być świadomość istniejących ryzyk oraz zaznajomienie się z możliwościami jakie oferuje prawo.
Przybliżamy aspekty związane z zabezpieczeniem udziałów w firmie rodzinnej oraz zwrócić uwagę na możliwe do zastosowania mechanizmy i rozwiązania prawne.
Wskazujemy przy tym, że w niniejszym tekście „udziałem” nazywane są udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, akcje w spółce akcyjnej i komandytowo-akcyjnej, ogół praw i obowiązków w spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej.
Zabezpieczenia na poziomie korporacyjnym
Istotną kwestią mogącą mieć wpływ na przebieg procesu zabezpieczenia udziałów jest ustalenie czy udziały w spółce rodzinnej mogą być przedmiotem swobodnego rozporządzania czy też umowy tych spółek przewidują ograniczenia w zakresie ich zbywalności, takie jak np. prawo pierwszeństwa/pierwokupu czy też konieczność uzyskania zgody odpowiedniego organu lub innego podmiotu na zbycie udziałów, a także wyłączenia w zakresie możliwości wstąpienia do spółki w miejsce zmarłego wspólnika osób spoza kręgu najbliższej rodziny.
Rozdrobnienie struktury udziałów, uzależnienie spółki od decyzji sądu opiekuńczego, wejście do firmy osób spoza rodziny lub osób niezainteresowanych dalszym kontynuowaniem rodzinnego biznesu, to tyko niektóre z możliwych skutków braku zabezpieczenia tych kwestii na poziomie korporacyjnym.
Dlatego bardzo istotnym i niezbędnym elementem procesu zabezpieczenia udziałów jest wprowadzenie do umowy spółki rodzinnej odpowiednich mechanizmów korporacyjnych, których celem będzie utrzymanie rodzinnego charakteru firmy poprzez zabezpieczenie przed ryzykiem „wejścia” do spółki osób spoza rodziny, w szczególności dzięki ustanowieniu odpowiedniej procedury zbywalności udziałów oraz zapewnieniu członkom rodziny prawa pierwszeństwa w nabyciu udziałów przeznaczonych do zbycia. Przy czym, aby wskazane mechanizmy spełniały swoją rolę i mogły być realnie wykorzystywane w celu utrzymania rodzinności firmy i jej ochrony, przepisy je regulujące powinny spełniać szereg wymogów i precyzyjnie określać kwestie takie jak harmonogram czasowy procedury zbywania udziałów, metodologię wyceny udziałów przeznaczonych do zbycia czy termin płatności ceny przez członków rodziny korzystających z prawa pierwszeństwa.
Dlatego ważne jest, by wskazane zapisy korporacyjne, których celem jest zabezpieczenie udziałów w spółce rodzinnej, nie były jedynie sztampowymi postanowieniami, ale odpowiadały specyfice i potrzebom danej rodziny i firmy.
