Kodeks spółek handlowych
W dniu 13 października 2022 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, które wprowadzają szereg istotnych zmian w zakresie prawa spółek. Nowelizacja zakłada między innymi wprowadzenie tzw. prawa holdingowego regulującego relacje pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w ramach grupy spółek, reformę przepisów dotyczących rad nadzorczych, a także modyfikację ustawowych zasad odpowiedzialności członków zarządu oraz członków rady nadzorczej.
Czego dotyczy nowelizacja?
Nowelizacja obejmuje dwie duże grupy zagadnień – wprowadza tzw. prawo holdingowe oraz daleko idące zmiany w przepisach dotyczących rad nadzorczych. „Prawo holdingowe” reguluje wzajemne relacje korporacyjne między spółką dominującą a zależną, które pozostają w tzw. kwalifikowanej grupie spółek. Przepisy dotyczą m. in. nowej instytucji tzw. „wiążących poleceń”, wprowadzają mechanizmy mające ułatwić spółce dominującej zarządzanie spółkami zależnymi czy określają zasady odpowiedzialności w grupie spółek. Zmiany dotyczące funkcjonowania rad nadzorczych – zdaniem projektodawców mają doprowadzić do zwiększenia efektywności ich funkcjonowania i dotyczą m.in. obowiązku zarządu udzielania z własnej inicjatywy określonych informacji radzie nadzorczej, wprowadzenia obowiązków sprawozdawczych rady nadzorczej czy zasad delegowania członków rady nadzorczej do samodzielnego pełnienia czynności nadzorczych.
Wiążące polecenie
Prawo holdingowe wyposaża spółkę dominującą w prawo do wydawania spółce zależnej tzw. wiążących poleceń. Dotyczyć mogą one prowadzenia spraw spółki, a ich wydanie uzależnione zostało od tego, czy uzasadnia to interes holdingu i czy nie stoją temu na przeszkodzie przepisy szczególne. Wiążące polecenie powinno zostać wydane w formie pisemnej lub elektronicznej.
Do niezbędnych elementów wiążącego polecenia należą:
- oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej;
- interes holdingu, który uzasadnia wykonanie polecenia;
- spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej będące następstwem wykonania polecenia;
- przewidywany sposób i termin naprawienia ewentualnych szkód poniesionych przez spółkę zależną za sprawą wykonania polecenia.
Wykonanie wiążącego polecenia wymagać będzie dodatkowo uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Musi ona zawierać co najmniej wskazane powyżej elementy polecenia. Nie zawsze jednak wykonanie wiążącego polecenia będzie dopuszczalne. Spółka zależna będzie obowiązana podjąć uchwałę odmowną, jeżeli wykonanie polecenia doprowadziłoby do jej niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością. W przypadku spółek zależnych niebędących spółkami jednoosobowymi podjęcie uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia będzie konieczne również wówczas, gdy zaistnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę z holdingu w okresie dwóch lat, licząc od dnia wyrządzenia szkody. Podkreślić należy, że umowa albo statut spółki zależnej może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Skuteczność uchwały o zmianie umowy albo statutu wprowadzającej dodatkowe przesłanki zależeć będzie od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów albo akcji tych wspólników albo akcjonariuszy, którzy okażą się przeciwni proponowanym zmianom. O podjęciu uchwały o wykonaniu lub odmowie wykonania wiążącego polecenia spółka zależna informuje następnie spółkę dominującą (wraz z uzasadnieniem).
Kto ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą wskutek wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną?
Nowelizacja wprowadza daleko idące postanowienia w zakresie odpowiedzialności członków organów oraz spółki dominującej (a zatem wspólnika) za działania związane z wykonaniem wiążącego polecenia przez spółkę zależną. Zgodnie z nowymi przepisami:
- członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293 Ksh, art. 300(125) Ksh i art. 483 Ksh;
- odpowiedzialności nie ponoszą także członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki dominującej, którzy działają w interesie grupy spółek;
- spółka dominująca odpowiada za naprawienie szkody powstałej wykonaniem wiążącego polecenia wobec spółki zależnej;
- spółka dominująca odpowiada za obniżenie wartości udziałów albo akcji wspólnika albo akcjonariusza spółki zależnej, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
- spółka dominująca odpowiada wobec wierzyciela spółki zależnej, jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna (chyba że szkoda nie powstałą w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia).
Grupa spółek – czym jest?
Nowa ustawa przyjmuje założenie, że należy odróżnić „grupę spółek” od stosunku dominacji i zależności pomiędzy spółkami. Grupa spółek jest kwalifikowanym stosunkiem dominacji i zależności pomiędzy spółkami tworzącymi przedmiotową grupę. Kierują się one wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką lub spółkami zależnymi. Pozwala to wyróżnić nową kategorię prawną – „interes grupy spółek”. Co więcej, zarówno spółka dominująca, jak i spółka zależna uczestniczące w grupie spółek powinny się kierować „interesem grupy spółek”. Warto zaakcentować, iż grupa spółek jako kwalifikowany stosunek dominacji i zależności pomiędzy spółkami przez istnienie wspólnego interesu tej grupy nie oznacza obowiązku powstania sformalizowanej struktury organizacyjnej posiadającej własną nazwę, wewnętrznych organów czy też sporządzenia aktów wewnętrznych jak np. regulamin grupy spółek.
Nowe uprawnienia i obowiązki rad nadzorczych
Kolejną znaczącą zmianą jest wprowadzenie nowych uprawnień i obowiązków rad nadzorczych. Przyczyną do zmian w zakresie kompetencji rady nadzorczej jest według ustawodawcy brak odpowiedniego przekazu informacji między organami spółkami, a w konsekwencji nieefektywne sprawowanie nadzoru przez rady nadzorcze. W ramach nowelizacji wprowadzono między innymi możliwość żądania przez radę nadzorczą rozbudowanych informacji od zarządu, prokurentów oraz osób zatrudnionych w spółce, obowiązek przygotowania rocznego sprawozdania z działalności rady nadzorczej, a także możliwość ustanawiania uchwałą rady nadzorczej doraźnych lub stałych komitetów rady nadzorczej
Odpowiedzialność spółki dominującej
W przypadku odpowiedzialności spółki dominującej względem spółki zależnej jest to odpowiedzialność odszkodowawcza oraz na zasadzie winy domniemanej. Jednakże ze względu na zakres zależności spółki zależnej wobec spółki dominującej, przesłanki tej odpowiedzialności są zróżnicowane. W przypadku jednoosobowej spółki zależnej bądź spółki zależnej, w której spółka dominująca może co do zasady samodzielnie podejmować kwalifikowane uchwały na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu), odpowiedzialność ta istnieje tylko wówczas, gdy wyrządzona spółce zależnej szkoda w wyniku wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej doprowadziła do niewypłacalności spółki zależnej. W odniesieniu do pozostałych spółek zależnych, przesłanki odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej w wyniku wykonania wiążącego polecenia zostały sformułowane w sposób ogólny i wiążą się one z naruszeniem interesu grupy spółek.
Ochrona wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej
Projekt nowelizacji wprowadza również nowe instytucje prawne mające na celu ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej należącej do grupy spółek, takie jak:
- obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, obejmujące wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą,
- prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek,
- prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.
Niezależny audytor
Prawo holdingowe uwzględnia również dodatkowe uprawnienia przyznawane wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym spółki zależnej. Ci z nich, którzy samodzielnie lub wspólnie posiadają co najmniej 10% kapitału zakładowego, będą mogli zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie niezależnego audytora, którego zadaniem będzie zbadanie rachunkowości oraz działalności holdingu. Zakres takiego badania może zostać ograniczony w umowie albo statucie spółki zależnej. Sąd rejestrowy wzywa spółkę, której wspólnicy albo akcjonariusze złożyli wniosek, oraz spółkę dominującą do zajęcia stanowiska w sprawie w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Na wniosek spółki dominującej lub zależnej sąd może ograniczyć przedmiot badania lub określić sposób udostępniania jego wyników. Zobowiązany będzie brać przy tym pod uwagę takie okoliczności jak tajemnica przedsiębiorstwa, czy inne prawnie chronione informacje.
Podsumowanie
Prawo holdingowe zmierza do możliwie wyważonego połączenia interesów różnych grup, które zaangażowane są w funkcjonowanie koncernu. Z jednej strony, możliwość wydawania wiążących poleceń prowadzić powinna do zwiększenia efektywności zarządzania holdingiem. Transparentność przyjmowanych rozwiązań – pozostająca w kontrze do dotychczasowego braku regulacji (holdingi faktyczne) lub postanowień umownych (holdingi umowne) – zapewnić ma komfort zarządom oraz pozostałym organom spółek zależnych. Z drugiej strony, ogląd na nowelizację Ksh nakazuje sądzić, że funkcjonowanie w ramach holdingu będzie prowadzić do powstania szeregu nowych obowiązków po stronie spółek w nim uczestniczących. Zwiększy się również zakres odpowiedzialności spółek dominujących, które odpowiedzialne będą co do zasady za reperkusje decyzji biznesowych podejmowanych w ramach holdingu.
Ustawa o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom
Ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom wprowadza do Kodeksu spółek handlowych przepisy zakazujące składania oferty nabycia lub objęcia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nieoznaczonemu adresatowi. Przepisy te wejdą w życie 10.11.2023 roku. W praktyce oznacza to, iż spółki te nie będą mogły pozyskiwać nowych udziałowców przez platformy crowdfundingowe, a więc w obrębie tej spółki pozostanie im jedynie finansowanie oparte o emisję obligacji lub pożyczki. Zabronione będzie również promowanie przez kierowanie reklamy lub innej formy promocji do nieoznaczonego klienta.
