Adwokat Daria Leszczyk wyjaśnia w tekście opublikowanym w ostatnim numerze Relacji – Magazynie Firm Rodzinnych dlaczego polska gospodarka potrzebuje prywatnej fundacji rodzinnej.
Strach przed niekontrolowaną sukcesją? Potrzeba ochrony majątku rodzinnego – tak przede wszystkim. Fundacja jest również rozwiązaniem w budowaniu wielopokoleniowego przedsiębiorstwa.
'Właściciele polskich firm rodzinnych coraz częściej dostrzegają potrzebę zapewnienia wielopokoleniowego zarządzania swoim biznesem. Jednocześnie niezbyt chętnie chcą korzystać z rozwiązań zagranicznych, które umożliwiają tworzenie fundacji prywatnych przeznaczonych do zarządzania majątkiem rodzinnym.
Rosnąca świadomość wagi problemu niekontrolowanej sukcesji, a także indywidualne uwarunkowania rodzinne oraz okoliczności gospodarcze sprawiają, że coraz więcej przedsiębiorców dostrzega potrzebę zaplanowania i wdrożenia procesu sukcesyjnego w swojej firmie. Pytani o cele, jakie powinien realizować proces sukcesji, wskazują na:
• zapewnienie wielopokoleniowego zarządzania majątkiem rodzinnym;
• ochronę majątku rodzinnego oraz efektywne zarządzenie tym majątkiem i realizację strategii dalszego jego rozwoju;
• możliwość elastycznego ukształtowania zasad procesu sukcesji, w tym swobodne oznaczenie kręgu następców oraz sposobu i warunków otrzymywania przez nich aktywów.
Polskie prawo spadkowe obecnie nie daje możliwości w pełni swobodnego uregulowania zasad dziedziczenia firm rodzinnych oraz nie przewiduje kompleksowych mechanizmów, które mogłyby zapewnić ich wielopokoleniowość. Instytucje prawne takie, jak dziedziczenie ustawowe oraz prawo do zachowku, prowadzić mogą nie tylko do braku urzeczywistnienia pełnej woli spadkodawcy, ale także do znacznego rozdrobnienia majątku rodzinnego, powodującego utratę jego wartości oraz potencjału inwestycyjnego. Jednocześnie brak jest kompleksowych rozwiązań, które zapewniałyby możliwość elastycznego ukształtowania struktury wewnętrznej firmy w związku z zamiarem zakończenia aktywności zawodowej przez nestora. Jakże często majątek rodzinny zamiast łączyć kolejne pokolenia, staje się przedmiotem wewnętrznych konfliktów powodujących utratę jego wartości. Nie oznacza to jednak, że polskie firmy rodzinne nie mają narzędzi do zaplanowania wielopokoleniowego przedsięwzięcia. Znaczy to jednak, że w wielu przypadkach polska fundacja prywatna urealniłaby potencjał rodzinnych przedsięwzięć gospodarczych na kolejne pokolenia.
Wiele ustawodawstw europejskich przewiduje możliwość tworzenia fundacji prywatnych, których celem jest zarządzanie majątkiem rodzinnym z jednoczesnym przekazywaniem określonej części osiągniętych zysków na rzecz wskazanych beneficjentów (fundacja rodzinna). Na potrzebę wprowadzenia tego typu podmiotu do polskiego systemu prawnego wskazuje coraz więcej przedsiębiorców oraz specjalistów zajmujących się problematyką planowania sukcesji. Emanacją tej potrzeby są trwające obecnie wysiłki nad wypracowaniem projektu ustawy o fundacjach rodzinnych, jego konsultacje w środowisku oraz przestrzeni ustawodawczej. Wprowadzenie instytucji fundacji rodzinnej do polskiego systemu prawnego wymaga nie tylko uchwalania odrębnej ustawy o fundacjach rodzinnych, ale też szeregu przepisów nowelizujących do obowiązujących obecnie przepisów podatkowych, regulujących zasady dziedziczenia czy ochronę wierzycieli. Jest to rozwiązanie wymagające systemowego podejścia, odpowiedzi na kluczowe pytania, w tym na to, w jakim zakresie fundacja mogłaby prowadzić działalność gospodarczą? Czy ograniczenie tej działalności do celu statutowego jest wystarczające do zapewnienia bezpieczeństwa „rodzinnych” składników majątkowych, rozumianego nie tylko jako zachowanie „status quo” lecz jako ich pomnażanie i umożliwienie reakcji na otoczenie gospodarcze czy potencjał rozwojowy. Fundacja rodzinna – czyli jaka? Istotą modelowej fundacji rodzinnej powinno być zapewnienie bezpieczeństwa wnoszonego do niej majątku, nie tylko poprzez zapewnienie wielopokoleniowego, efektywnego zarządzania tym majątkiem, ale także poprzez zabezpieczanie przed niekontrolowaną sukcesją. Fundacja rodzinna ze swej istoty powinna stać na straży wizji, strategii i wartości biznesu rodzinnego zbudowanego przez jej fundatora. Fundacje rodzinne działające obecnie w oparciu o ustawodawstwa zagraniczne udowadniają, że stanowią one skuteczny mechanizm pozwalający uniknąć potencjalnych konfliktów pomiędzy członkami rodziny. Utworzenie fundacji rodzinnej powinno być związane z wyposażeniem jej w składniki majątkowe (na przykład akcje i udziały w spółkach oraz inne papiery wartościowe, środki pieniężne, nieruchomości, wierzytelności, dzieła sztuki i inne wysoko cenne ruchomości), przy jednoczesnym ustanowieniu kręgu beneficjentów (podmiotów, które korzystać będą z zysków osiąganych przez fundacje) oraz określeniu warunków i wysokości wypłat na ich rzecz. Fundator powinien mieć możliwość wskazania jako beneficjentów fundacji nie tylko samego siebie i członków swojej rodziny, ale też osób jeszcze nienarodzonych oraz podmiotów spoza kręgu rodziny. Jednocześnie fundator powinien móc uzależnić uzyskanie przez określone osoby statusu beneficjenta od spełnienia określonych warunków lub upływu określonego terminu. Przykładowo, różny może być status zstępnych fundatora jako beneficjentów fundacji rodzinnej, w zależności od tego, czy uzyskali pełnoletność, ukończyli studia wyższe, pracują w firmie rodzinnej, czy też posiadają dalszych zstępnych. Fundacje rodzinne działać powinny w oparciu o wewnętrzne dokumenty korporacyjne, które gwarantować będą realizację woli fundatora, nawet po jego śmierci. To od woli fundatora zależeć powinno ukształtowanie podstawowych zasad funkcjonowania fundacji po śmierci fundatora, w szczególności możliwości zmiany jej celów, kręgu beneficjentów, zbywalności aktywów czy warunków wypłat zysków. Co szczególnie istotne, fundator powinien mieć możliwość wskazania swojego następcy w fundacji (przyszłego protektora), który po śmierci fundatora lub na wypadek trwałej niemożności wykonywania przez niego swojej funkcji, będzie miał możliwość decydowania o zasadach funkcjonowania fundacji rodzinnej. Co ważne, fundacja nie powinna być narzędziem do obejścia odpowiedzialności za długi wobec wierzycieli, a jej ramy powinny uwzględniać nie tylko cele indywidualne, ale też gospodarcze oraz społeczne. Wprowadzona do polskiego systemu prawnego fundacja rodzinna powinna być odpowiedzią na oczekiwania, jakie stawiają nestorzy rodzin przy opracowaniu i wdrażaniu planów sukcesji, a w szczególności powinna być narzędziem do ochrony majątku rodzinnego.’
