Co to jest testament?
Testament jest to oświadczenie woli osoby, która go spisuje zawierający rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Co istotne, testament wywołuje skutek dopiero z chwilą śmierci testatora, inaczej niż ma to miejsce w przypadku umowy darowizny, gdzie skutek zawarcia tej umowy darowizny następuje z chwilą jej zawarcia, przykładowo jeżeli przedmiotem darowizny jest mieszkanie, obdarowany nabywa to mieszkanie już z chwilą zawarcia umowy darowizny, a więc jeszcze za życia darczyńcy. Natomiast w przypadku testamentu takie mieszkanie zostanie nabyte po śmierci testatora. Testament może zawierać różne rozrządzenia majątkowe i proszę tego nie kojarzyć tylko z powołaniem spadkobiercy, ponieważ rozrządzeń testamentowych jest kilka. Przykładowo testament może zawierać polecenie, na przykład, pochówku w określonej formie. Testator w testamencie może w ogóle nie ustanawiać spadkobierców a na przykład postanowić, że nakłada na spadkobierców ustawowych polecenie pochowania go w określonej formie, określonym miejscu. Testament może zawierać rozrządzenie w postaci tak zwanego prawdopodobnie wszystkim dzisiaj wydziedziczenia, czyli określonej, uprawnionej osoby prawa do zachowku. Testament może również nakładać na spadkobierców ustawowe bądź testamentowy obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby, na przykład przekazania określonej sumy pieniężnej, a więc tych rozrządzeń testamentowych jest kilka. Oczywiście one są wszystkie określone przepisami kodeksu cywilnego. Podstawowe zasady jakie są związane ze spisywaniem testamentu w świetle prawa polskiego to, przede wszystkim trzeba zapamiętać, że testament może być sporządzony tylko osobiście to znaczy, że nie można go sporządzić przez pełnomocnika ani przedstawiciela ustawowego. Dalej. Testament można w każdym czasie odwołać. Trzecia taka istotna zasada to, to, iż testator musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, co oznacza iż testamentu nie może sporządzić małoletni ani osoba ubezwłasnowolniona. Jeszcze jedna zasada. Często przychodzą klienci, zwłaszcza małżonkowie i mówią, że chcieliby sporządzić jeden wspólny testament, żeby to miało taki uroczysty charakter. Wspólne przekazanie majątku dzieciom. Otóż prawo polskie nie dopuszcza testamentów wspólnych, dlatego w takiej sytuacji każdy z małżonków, czy jeżeli jest kilka innych osób chciałoby sporządzić wspólny testament, nie mogą tego zrobić. Każda z tych osób musi sporządzić odrębny testament.
A czy w takim razie testament trzeba spisać u notariusza?
Testamentu co do zasady nie trzeba spisywać u notariusza. Jest jeden wyjątek, kiedy trzeba udać się do notariusza celem spisania testamentu jeżeli chcemy w takim testamencie ustanowić tak zwany zapis windykacyjny, to taki testament wymaga formy aktu notarialnego.
Co to jest zapis windykacyjny?
To jest takie postanowienie testamentu gdzie testator przeznacza określonej osobie określony przedmiot zapisu windykacyjnego, który ta osoba nabędzie z chwilą otwarcia spadku. Mówiąc prościej, przedmiotem zapisu windykacyjnego są wprost określone w kodeksie cywilnym, więc mogą to być rzezy oznaczone co do tożsamości czyli na przykład mieszkanie, prawa majątkowe zbywalne, czyli na przykład udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwo albo gospodarstwo rolne, oraz ogół prawi o obowiązków w spółce komandytowej a także ustanowienie służebności i użytkowania. Taki zapis windykacyjny można porównać, ale nie do końca do testamentu działowego, bo prawo polskie nie przewiduje testamentów działowych, ale dzięki temu zapisowi windykacyjnemu zapisobierca windykacyjny czyli ten na którego rzecz jest ten zapis uczyniony, nabywa przedmiot z chwilą śmierci spadkodawcy, więc jego pozycja jest zbliżona do pozycji spadkobiercy. Nie musi po śmierci spadkodawcy występować z roszczeniami do spadkobierców o przeniesienie na przykład na niego tego mieszkania, tylko z chwilą otwarcia spadku przyjęcia zapisu windykacyjnego nabywa ten przedmiot zapisu i to jest jedyny wyjątek, kiedy żeby sporządzić testament trzeba udać się do notariusza. W każdym pozostałym wypadku można sporządzić testament własnoręcznie.
W takim razie jakie są rodzaje tych testamentów?
Testamenty możemy podzielić na dwie grupy. Testamenty zwykłe i testamenty szczególne. Do testamentów zwykłych zalicza się testament własnoręczny, testament notarialny i testament alograficzny. Natomiast do testamentów szczególnych zalicza się testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy. Jaka jest podstawowa różnica między testamentami zwykłymi a testamentami szczególnymi? Przy testamentach szczególnych, żeby je sporządzić, muszą wystąpić określone ustawą kodeksem cywilnym okoliczności. Przykładowo testament podróżny możemy sporządzić tylko podczas podróży polskim statkiem powietrznym lub morskim. I kolejna istotna różnica pomiędzy testamentami szczególnymi a zwykłymi, to testamenty szczególne tracą moc po upływie 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uniemożliwiały sporządzenie testamentu zwykłego chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
Jak należy spisać testament własnoręczny?
Osobiście przez testatora. Co to znaczy? Oznacza to, że testator nie może napisać go na komputerze następnie wydrukować i podpisać. Nie może tak zrobić. To nie będzie testament własnoręczny. Taki testament będzie nieważny z mocy samego prawa. Nie może testator zrobić tak, że podyktuje swoją wolę na przykład małżonkowi czy synowi. Syn to napisze, a podpisze się pod tym testator, nie. Również nie będzie spełniać wymogu testamentu własnoręcznego. Co należy zapamiętać, trzy zasady, własnoręcznie sporządzony, podpisany własnoręcznie i opatrzony datą. Taki testament własnoręczny powinien być co do zasady ważny.
A co w takiej sytuacji, gdy są dwa testamenty lub więcej, które były sporządzone kiedyś na przestrzeni czasu?
Zasada jest taka. Że decyduje treść najpóźniej sporządzonego testamentu. Przy czym jeżeli w tym najpóźniej sporządzonym testamencie, jeżeli było ich więcej niż dwa, w każdym tym drugim, trzecim, czwartym nie wskażemy, że odwołujemy poprzedni to pozostają w mocy ustanowienia poprzednich testamentów, które nie są ze sobą w sprzeczności czyli dadzą się ze sobą pogodzić.
A czy można zmienić testament?
Testament można zmienić w każdym czasie dopóki mamy zdolność do czynności prawnej. Nawet tutaj podkreślam, że jeżeli sporządziliśmy testament w formie aktu notarialnego to żeby go odwołać nie musimy udawać się do notariusza. Możemy go również odwołać w zwykłej formie pisemnej, przy czym tak jak powiedziałam na wstępie musi być to odwołane osobiście tak jak sporządzany musi być osobiście. Odwołanie testamentu może nastąpić w trojaki sposób. Po pierwsze w ten sposób, że testator sporządza nowy testament, po drugie, że w zamiarze odwołania zniszczy testament i pozbawi go cech, od których zależy ważność testamentu, bądź w trzeci sposób, że dokona zmian z których będzie wynikać wola odwołania poprzednich testamentów.
Czy warto sporządzić testament?
Dziedziczenie ustawowe jakie przewiduje prawo polskie nie zawsze urzeczywistnia wolę spadkodawcy. Przykładowo krąg spadkobierców ustawowych jest ograniczony i to do grona osób z najbliższej rodziny spadkodawcy. To są w szczególności małżonek i dzieci, rodzice, rodzeństwo. Natomiast testator w testamencie może powołać do spadku po sobie dowolną osobę, chociażby może powołać konkubenta. Czego nie przewiduje prawo polskie w dziedziczeniu ustawowym. Dalej, w przypadku dziedziczenia ustawowego spadkobiercy nabierają ogół praw i obowiązków po spadkodawcy. Natomiast w przypadku testamentu testator może uczynić zapis windykacyjny o którym mówiłam tutaj wcześniej i przeznaczyć określony przedmiot określonej osobie. Dalej, w przypadku dziedziczenia ustawowego spadkobiercy ustawowi jeżeli jest ich kilku, nabywają oznaczony ustawą udział w majątku spadkowym. Natomiast w przypadku sporządzenia testamentu testator określa kto w jakim udziale dziedziczy. Przykładowo, jeżeli spadkodawca pozostawił po sobie małżonka i dwie córki to w przypadku dziedziczenia ustawowego zawsze te trzy osoby będą dziedziczyć po 1/3 części spadku. Natomiast w testamencie przy takiej samej sytuacji testator może postanowić, że małżonek nabywa ½ części spadku a każda z córek po ¼ części spadku. W momencie przeznacza więcej dla małżonka. Zupełnie w inny sposób określa wielkość tych udziałów . Co istotne również testament może być czasem pomocny na przykład w sytuacji kiedy spadkodawca nie pozostawił dzieci, wnuków a pozostawił małżonka to tutaj muszę zaznaczyć, powiedzieć, bo często się o tym zapomina, jeżeli nie sporządzimy testamentu to w takiej sytuacji do dziedziczenia dojdzie małżonek, ale nie sam tylko z rodzicami spadkodawcy a więc małżonek pozostały przy życiu ze swoimi teściami bądź rodzeństwem spadkodawcy. Żeby nie dopuścić do takiej sytuacji, no bo często jest tak, że małżonkowie razem prowadzili przez lata firmę, nabyli wspólnie nieruchomość, majątek to w testamencie testator może cały majątek przeznaczyć małżonkowi, co nie będzie miało miejsca przy dziedziczeniu ustawowym. Też dziedziczenie testamentowe powala uchronić przyszłych spadkobierców przed koniecznością prowadzenia postępowania o odział spadku co się wiąże z kosztami, czasem. Dlatego ja zawsze powtarzam, że każdy stan faktyczny i prawny jest inny. Za każdym człowiekiem stoi inna historia. Dlatego przed spisywaniem testamentu warto jest udać się do radcy prawnego lub adwokata, który wskaże możliwe rozwiązania prawne i ewentualne skutki ich zastosowania.
Rozmawiała Luiza Kwaśnicka – radca prawny w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych sp.k.
